خداوند جهانیان را سپاس می‌گوییم و بر سیدنا محمد راستین وعده‌ی امانت دار درود می‌فرستیم. بار خداوندا، ما را از تاریکی‌های جهل و گمان به سوی نور شناخت و دانش و از لجنزار شهوت‌ها به سوی باغ‌های بهشت تقرب بیرون ببر.

تربیت اجتماعی:

با درس بیست و پنجم از دروس تربیت فرزندان در اسلام در خدمت شما هستیم و هم‌چنان به موضوع تربیت اجتماعی می‌پردازیم.
در درس گذشته از آداب غذا سخن گفتم و اکنون این موضوع را در این درس ان شاء الله ادامه خواهم داد.

آداب غذا:

نخست آنچه ثابت است این است که اسلام عقیده، عبادت، معاملات و آداب است. اگر عقیده درست باشد عبادات و معاملات نیز درست است. ناگزیر باید آدابی باشد که این عبادت را بیاراید. هر موضوعی در دین در عقاید، یا عبادات، یا معاملات و یا آداب جای می‌گیرد. آداب غذا خوردن در بخش چهارم این دین بزرگ جای می‌گیرد.

1 ـ شستن دستان و دهان قبل و بعد از غذا:

در احادیث آمده است که:

(( بركة الطعام الوُضُوء قبلَه، والوضوء بعدَه ))
((بركت غذا در وضوی قبل و بعد از آن است))

[ابوداود وترمذی از سلمان فارسی ]

شارحان حدیث در این‌جا اشاره کرده‌اند که این وضو مانند وضوی نماز نیست، بلکه به معنای شستن دستان و دهان قبل و بعد از غذا است. انسان با دست خود چیزی آلوده را بر می‌دارد. گاهی ممکن است کفشی را بردارد. گاهی دست بر روی چیزی می‌گذارد که پاک نیست و گرد و خاک دارد. وقتی پیش از غذا دستانش را بشوید این بدان معنا است که تضمین نموده برخی از میکروب‌ها به غذایش وارد نشوند.
فراموش نکنید که قربانیان بیماری‌های ناشی از آلودگی به بیش از سیصد میلیون می‌رسد. این آمار سازمان بهداشت جهانی است. سیصد میلیون نفر مبتلا به بیماری‌های ناشی از آلودگی هستند.
این دین بزرگ به ما دستور شستن دقیق دست‌ها و دهان را داده است. انسانی که در راه می‌رود با غبار برخورد می‌کند. در بیرون دود اگزوزهای خودروها وجود دارد. چیزی ناپاک را دست می‌زند. به عنوان مثال با انسانی دست می‌دهد که دست وی آلوده است. کفش خود را استفاده می‌کند یا آن را بر می‌دارد. دست چیزهای زیادی را لمس می‌کند. برای این‌که میکروب‌ها به بدن انسان وارد نشود باید قبل و بعد از غذا دستان خود را بشوید. پیش از غذا برای تضمین عدم ورود میکروب‌ها و پس از غذا برای پاکسازی دستان و دهان از باقیمانده‌های غذایی که خورده است. این‌ها ارشادات پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم است.
حدیثی دیگر نیز وجود دارد:

(( مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُكْثِرَ اللَّهُ خَيْرَ بَيْتِهِ فَلْيَتَوَضَّأْ إِذَا حَضَرَ غَدَاؤُهُ وَإِذَا رُفِعَ ))
((هر کس دوست دارد خداوند خیر خانه‌اش را زیاد کند هنگام غذا و پس از آن وضو بگیرد.))

[ابن ماجه از أنس بن مالک ]

بنابراین به لطف این دین بزرگ و به لطف آداب اسلام جهان اسلام از بیماری‌های بسیار زیادی در امان است.

2 ـ بسم الله گفتن پیش از خوردن غذا:

نکته‌ی دیگر:

(( فإذا أكل أحدكم طعاماً فليذكر اسم الله عليه ))
((هر کس از شما غذایی خورد باید بسم الله بگوید))

[ابوداود وترمذی ونسائي وابن ماجه ودارمی وابن حبان عن عائشه ام المؤمنين ]

چرا پیش از غذا خوردن بسم الله الرحمن الرحيم، می‌گوییم. این غذا را چه کسی آفریده است؟ این شیر لطف کیست؟

﴿ وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَكُمْ ﴾
﴿و چهارپایان را برای شما آفرید﴾

(نحل/5 )

شیر و فرآورده‌های آن و مواد لبنیاتی، پنیر، کره، این مواد اولیه‌ی ضروری، این گاو را چه کسی آفریده است؟ یک کارخانه‌ی بی صدا و تحت اختیار است. اگر گاو دیوانه شود فوری انسان را می‌کشد. خداوند می‌فرماید:

﴿ وَذَلَّلْنَاهَا لَهُمْ ﴾
﴿ و آن‌ها را براى ايشان رام گردانيديم﴾

(يس: 72 )

برادری را می‌شناسم که در حومه‌ی دمشق گاوی داشت که دیوانه شد. اولین نفر را کشت و دومین نفر را نزدیک بود بکشد. او هم مجبور شد و به آن شلیک کرد. چه کسی آن را رام کرده است؟ غده‌های پستانی گاو مواد بسیار ریزی مانند پروتئین، چربی، قند، فلزات و شبه فلزات را از رگ‌های خونی روی خود می‌گیرند. از این سلول‌ها شیر ترواش می‌کند. تا کنون کسی مکانیزم تولید شیر را کشف نکرده است و تنها چیزی که ثابت شده این است که هر چهارصد واحد خون یک واحد شیر می‌سازد. یعنی یک لیتر شیر نتیجه‌ی چهار صد لیتر خون است که در بالای غده‌های پستانی گاو در جریان است. یک غذای کامل است. کسی که انسان و دستگاه‌های او را آفریده، هم او نیز چهارپایان را آفریده است:

﴿ وَذَلَّلْنَاهَا لَهُمْ ﴾
﴿ و آن‌ها را براى ايشان رام گردانيديم﴾
﴿ وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَكُمْ ﴾
﴿و چهارپایان را برای شما آفرید﴾

اگر هنگام خوردن نان بسم الله الرحمن الرحيم بگویید. گندم نیز غذایی کامل است. اگر از فرآورده‌های لبنی خوردید، اگر گوشت خوردید به این غذا فکر کنید. شما هرگز بهای آن را پرداخت نکرده‌اید. چه زمانی پرداختید؟ شما فقط بهای خدمت آن را داده‌اید. هر چیزی را که از بازار می‌خرید بهای خدمت آن است. اما اگر تمام جهانیان جمع شوند و یک سیب بسازند نخواهند توانست. درختی که شما آن را آب و کود می‌دهید و رهایش می‌کنید. درختانی وجود دارند که پنجاه تا شصت جعبه سیب بار می‌دهند. شکل، رنگ، طعم، بو، متانت، زیبایی و فواید آن طراحی و ساخت کیست؟

بسم الله دو مفهوم دارد:

1 ـ یادآوری این که این نعمت آفریده‌ی خدای بزرگ است:

وقتی می‌خورید و بسم الله، می‌گویید یعنی این غذایی که می‌خورم آفریده‌ی خدا و لطف و کرم و بخشش و احسان او به ما است.
مفهوم دوم بسم الله. بسم الله دو مفهوم دارد. نخست: این نعمتی که می‌خورید را به یاد آورید و بگویید تمام ثروت‌های روی زمین برای ساخت یک سیب هم کافی نیست. توده‌هایی را در بازار تره بار می‌بینید. توده‌هایی از سیب انباشته شده روی هم، مرکبات، سیب زمینی، سبزی‌ها، چه کسی آن را آفریده است؟ چه کسی برنامه ریزی کرده که تخم میوه دهد؟ اگر بذر فروشی نمی‌بود و هر چیزی یک بار کاشته می‌شد و تمام می‌شد. این برنامه‌ی تخم را چه کسی طراحی کرده است؟ خداوند بزرگ. گوجه فرنگی: پنج گرم از تخم این گیاه در کشور ما پنج تن و در کشورهای دیگر بیست و پنج تن گوجه می‌دهد. چند برابر؟ این لطف خداوند به ما است.
پس بسم الله یعنی اندیشیدن در این‌که چه کسی این سبزی‌ها، میوه‌ها، فرآورده‌های لبنی، گوشت، گندم، جو، نخود و عدس را آفریده است. بسم الله الرحمن الرحیم. خداوندا تو را سپاس.

 

2 ـ خوردن بر اساس ارشادات پیامبر بزرگوار:

معنای دوم بسم الله این است که بر اساس ارشادات پیامبر بخورید. پس هر چیزی که با بسم الله آغاز کنید یعنی این‌که به آفریننده‌ی آن نعمت توجه داشته‌اید و برنامه و روش او را در استفاده از این نعمت به کار می‌گیرید. بسم الله این است.
چنان که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می‌فرماید:

(( فإذا أكل أحدكم طعاماً فليذكر اسم الله عليه فإن نسي في أوله فليقل بسم الله أوله وآخره ))
((وقتی یکی از شما غذایی می‌خورد بسم الله بگوید و اگر در آغاز فراموش کرد بگوید بسم الله أوله و آخره))

[ابوداود و ترمذی و نسائی و ابن ماجه و دارمی و ابن حبان از عائشه ام المؤمنين ]

پس بسم الله یعنی توجه به صاحب نعمت و یا توجه از نعمت به نعمت دهنده و استفاده از آن نعمت بر اساس برنامه و ارشاد وی.

(( بِحَسْب ابن آدم لُقَيْمَات يُقِمنَ صُلْبَه ))
((براى فرزند آدم چند لقمه که بتواند او را سر پا نگه دارد کافى است))

[ترمذی از مقدام بن معد يكرب ]

3 ـ از جمله آداب دیگر غذا شکر و سپاس گفتن به خاطر نعمت‌ها است:

به علاوه‌ی دیگر ارشادات پیامبر در خوردن غذا و نوشیدنی. خوردید و سیر شدید. نوشیدید و سیراب شدید. ایشان صلی الله علیه وآله وسلم وقتی می‌خورد و می‌نوشید می‌فرمود:

(( الحمد لله الذي أطعَمنا فأشبعنا، وسقانا فأروانا ))
((سپاس خدایی را که ما را غذا داد و سیر نمود و آب داد و سیراب نمود))

[ شعب الإيمان از انس بن مالک]

وقتی ارزش یک لیوان آب را می‌دانید که آن را از دست بدهید. باری خلیفه‌ای یک لیوان آب خواست. وزیرش به او گفت: ای امیرالمومنین، اگر این آب را نداشته باشی به چند می‌خری؟ گفت: به نیمی از مملکت خودم. گفت: اگر نتوانی آن را دفع کنی؟ گفت: به نیم دیگر آن.
شما نیازمند یک لیوان آب هستید. بنابراین از آداب مسلمان این است که این نعمت را با وضوی پیش از غذا یعنی شستن دست‌ها و دهان و وضوی پس از غذا یعنی شستن دست‌ها و دهان، حفظ کند. غذای خود را با بسم الله آغاز کنید. معنای بسم الله یعنی توجه به صاحب نعمت و کاربرد آن نعمت بر اساس ارشادات وی. وقتی غذا را پایان دادید بگویید: سپاس خداوندی را که ما را غذا و آب داد یا سپاس خداوندی که ما را غذا داد و سیر نمود و آب داد و سیراب نمود و ما را در زمره‌ی مسلمانان قرار داد.

خوردن در راه فرومایگی است:

روایت است که خوردن در راه فرومایگی است. ما موضوعی مرتبط با جوانمردی داریم. ایشان صلی الله علیه وآله وسلم می‌فرماید:

(( من عامل الناس فلم يظلمهم، وحدثهم فلم يكذبهم، ووعدهم فلم يخلفهم فهو ممن كملت مروءته، وظهرت عدالته، ووجبت أخوته، وحرمت غيبته ))
((هر كس در معامله به مردم ظلم نكند و چون با ايشان صحبت كند دروغ نگويد و چون ايشان را وعده دهد خلاف نكند، مروت و جوانمردی‌اش کامل شود و انصاف او آشکار گردد، برادری با او واجب و غیبت کردن از او حرام است.))

[ مسند شهاب از حسين بن علی ]

اما اگر در تعامل با آنان به آنان ستم نمود و در گفت‌وگو به آنان دروغ گفت و خلاف وعده عمل کرد، جوانمردی‌اش ناقص می‌شود. اما وضعیتی دیگر نیز وجود دارد. غذا خوردن در حین راه رفتن. انصاف او از بین نرفته اما ناقص شده است. پرسه زدن در خیابان‌ها و نگاه به زنان نیمه برهنه عدالتش را جریحه دار می‌کند. خوردن یک لقمه حرام، قصد خرید ندارد، یک دانه میوه می‌گیرد به بهانه‌ی چشیدن آن تا بخرد اما می‌خورد و می‌رود. خوردن یک لقمه حرام عدالت وی را جریحه دار می‌کند. یک دانه خرما کمتر می‌دهد، دقیق وزن نمی‌کند عدالتش جریحه دار می‌گردد. صدایش را در خانه بالا می‌برد، عدالتش جریحه دار می‌شود. از زنان سخن می‌گوید. این زیبا است و این زشت است. عدالتش جریحه دار می‌شود. سگ هاری را می‌راند، یعنی سگ وحشی. با حیوانی ترسناک کودکان را می‌ترساند، در این صورت عدالتش جریحه دار می‌شود. افسار اسب را رها می‌کند، با سرعت غیر منطقی خودرو خود را می‌راند. عدالت وی جریحه دار می‌شود. موضوع طولانی است. فقها سی و سه رفتار را برشمرده‌اند که عدالت را جریحه دار می‌کند.
بنابراین خوردن در حین راه رفتن عدالت را جریحه دار می‌کند. ادرار در سر راه‌ها عدالت را جریحه دار می‌کند. پا برهنه رفتن و همنشینی کردن با اوباش نیز عدالت را جریحه دار می‌کند.

4 ـ ایراد گرفتن از غذا یا تعریف از آن:

از جمله آداب غذا این است که از آن ایراد نگیرید. برخی از اشخاص وقتی غذایی شور است حتماً باید ایرادی به آن بگیرند تا مهارت چشایی خود را نشان دهند. این بی‌ادبی است. کسی شما را برای غذایی دعوت می‌کند، بهترین غذای خود را به شما تقدیم نموده است. اگر به آن ایراد بگیرید این از بی‌ادبی است. پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم وقتی غذایی را دوست می‌داشت می‌خورد و اگر آن را دوست نمی‌داشت، رها می‌کرد. هرگز از غذایی ایراد نگرفت و از آن تعریف نکرد. وقتی میل داشت می‌خورد و چون دوست نمی‌داشت آن را رها می‌کرد. یک ويژگی دیگر پیامبر این بود که از غذایی ایراد نمی‌گرفت و آن را نمی‌ستود. برخی از اشخاص غذایی می‌خورند و می‌گویند در تمام عمرم چنین چیزی نخورده بودم. یعنی چه ربطی به دیگران دارد که شما به تنهایی بخورید و تعریف کنید. اگر از آن به آنان می‌دادید منطقی بود که تعریف کنید. بنابراین از هیچ غذایی ایراد نگرفت و آن را نستود.
اما به همین تناسب اگر شخصی شما را به غذایی دعوت کند و بگوید: ان شاء الله خوشت آمد؟ باید از غذا تعریف کنید تا ادب و احترام میزبان را رعایت کنید. شخصی از شما می‌پرسد کیفیت غذا چگونه است. برای آرامش خاطر او باید از غذا تعریف کنید. اما بدون دلیل تعریف کردن از غذا یا ایراد گرفتن از آن از آداب پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم نیست.
بنابراین گفته‌اند: نابود باد بنده‌ی شکم، نابود باد بنده‌ی شهوت، و نابود باد بنده‌ی پارچه‌های نفیس و زیبا. بنده‌ی شکم غذا را می‌ستاید یا ایراد می‌گیرد. بنده‌ی لباس بنده‌ی لباس‌های خود است و بنده‌ی شهوت بنده‌ی امور جنسی است. نابود باد بنده‌ی شکم، نابود باد بنده شهوت، نابود باد بنده‌ی پارچه‌های نفیس وزیبا و نابود باد بنده‌ی درهم و دینار. این‌ها برده‌اند.

یادآوری به فرزندان در هنگام غذا بر پدران و مادران واجب است:

پدران و مادران در آداب غذا وظیفه‌ی بسیار مهمی دارند. تصور کنید کودکی بی‌پروا راهنمایی‌ها را از خانواده اش دریافت نکرده است و با خانواده به مهمانی دعوت می‌شود.
خوراکی‌هایی هستند که دارای تکه‌های گوشت و دیگر مواد هستند. فقط گوشت‌ها را می‌خورد. نیمی از گوشت‌های داخل بشقاب خود را به تنهایی خورده است و پدرش متوجه نیست. من این را اشتباهی فاحش می‌دانم. پسرم از جلوی خودت بخور. غذا را به همراه نان بخور. در خوردن میانه روی کن. انسان باید ادب را در فرزندش ببیند. این‌ها نتیجه‌ی ادب کردن شما است.
بنابراین پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرموده است:

(( كنتُ غُلاما في حجْرِ رسول الله صلى الله عليه وسلم، وكانت يَدي تطيشُ في الصحفَة، فقال لي رسول الله صلى الله عليه وسلم: ياغلامُ، سَمَّ اللَّه، وكلْ بيمينك، وكلْ مما يلَيك ))
((در کودکی در خانه پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم زندگی می‌کردم و در کاسه دستم به هر طرف می‌رفت. پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: ای پسر، بسم الله بگو، با دست راست و از جلو خودت غذا بخور))

[مسلم از عمر بن ابی سلمه]

این‌ها از ارشادات پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم است:

(( ياغلامُ، سَمَّ اللَّه، وكلْ بيمينك، وكلْ مما يلَيك ))
((ای پسر، بسم الله بگو، با دست راست و از جلو خودت غذا بخور))

5 ـ با حالت تکیه داده غذا نخورید:

از جمله آداب غذا این است که با تکیه غذا نخورید. تکیه دادن تکبر می‌آورد. برخی گفته‌اند: بیماری زا است. از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم روایت است:

(( أمَّا أنا فلا آكل مُتَّكئا ))
((اما من با تکیه غذا نمی‌خورم))

[بخاری و ابوداود وترمذی از ابوجحيفه]

مردی در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به نام زید الخیر بود. نام او زید الخیل بود. یکی از زیباترین افراد عرب بود. بر پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم وارد شد و نظر پیامبر را جلب کرد. او بسیار زیبا بود. وقتی خطبه‌ی او به پایان رسید فرمود: تو کیستی؟ گفت: من زید الخیل هستم. فرمود: بلکه زید الخیر هستی. او را به خانه‌اش برد و اکرام نمود. به او فرمود: هیچ مردی را آن طور که برایم توصیف شده نیافتم اما تو ای زید فراتر از آن که توصیف کرده‌اند هستی. او را فراتر از توصیفات وی دید. نتیجه این که او در خانه‌ی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم نشسته بود. بالشی برایش آورد تا تکیه کند. او تازه مسلمان بود. این انسان بزرگ گفت: به خدا ای رسول خدا در حضور شما تکیه نمی‌کنم.
تکیه کردن در حضور پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بی ادبی است. به خدا ای رسول خدا در حضور شما تکیه نمی‌کنم. ایشان صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: خدا تو را بیامرزد، تو چه مردی هستی؟ داستان طولانی است. سه روز نزد ایشان ماند سپس به قصد خانواده‌اش خارج شد، اما در راه مرگ او را دریافت. یعنی چند روزی مسلمان بود و پیامبر علیه الصلاة والسلام از او در شگفت بود.

6 ـ سخن گفتن در حین غذا خوردن:

از جمله آداب غذا خوردن سخن گفتن در هنگام غذا است. من من آرزو دارم برادر بزرگوار خانواده اش را حداقل در یک وعده بر سر سفره جمع نماید. نشست برای غذا و نشست گفت‌وگو. نشست سخن گفتن. نشست هم دلی. پسرتان در مقابل شما نشسته است از مدرسه اش بپرسید. امروز معلم به شما چه گفت؟
همسر شما در مقابل شما است از او درباره‌ی مشکلات بپرسید. نزد خانواده‌ی من بودی به تو خوش گذشت؟ این سخنان لذت بخش در هنگام غذا خوردن از لوازم آداب غذا است. من این را تمدن می‌خوانم. می‌خورد و بر می‌خیزد. اما برخی انسان‌ها می‌نشینند و بسم الله می‌گویند. لبخند می‌زنند و با خانواده سخن می‌گویند. این وعده باید یک وعده‌ی اصلی باشد. غذا سه وعده یا دو وعده است اما یکی از وعده‌های اصلی باید با گفت‌وگو همراه باشد.
من به کشورهای زیادی سفر کرده‌ام و از همه بیشتر به آلمان رفته‌ام. وعده‌ی غذایی آنان سه ساعت طول می‌کشد و آنان کنار هم هستند. سخن می‌گویند. اندکی غذا می‌خورند اما زیاد گفت‌وگو می‌کنند.
به هر حال ناگزیر باید گفت‌وگو کرد. همدل بود. شوخی و بازی و لبخند باشد و لطیفه‌ای کوچک به همراه غذا بگوید. یکی از علما می‌گوید: این کار به هضم کمک می‌کند.
مسلم از جابر رضي الله عنه روایت می‌کند که پیامبر صلى الله عليه وسلم:

(( سألَ أهلَه الإدامَ ؟ فقالوا: ما عندنا إلا اَلخلُّ، فدعا به، فجعل يأكل به ويقول: نِعْمَ الإدامُ الخلُّ))
((از خانواه‌اش درخواست نان خورش فرمود. گفتند: فقط سرکه داریم. آن را در خواست فرمود. شروع به خوردن نمود و فرمود: عجب خورشی است این سرکه))

[مسلم از جابر]

شاید برداشت شما از این حدیث این باشد که از جمله آداب پیامبر تواضع و فروتنی بوده است، اما یکی از دانشمندان می‌گوید: سرکه آن قدر فواید دارد که فقط خدا می‌داند. از این متن برداشتی دیگر می‌کند. سرکه بهترین هضم کننده است. خطرناک‌ترین بیماری کلسترول، انسداد رگ‌ها، تنگ شدن رگ‌ها است و اگر روزانه سرکه و به ویژه سرکه‌ی سیب بخورید بهترین درمان برای انسداد و تنگی رگ‌ها خواهد بود. توصیه می‌کند هر روز سرکه خورده شود. این برگرفته از سخن پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم است که فرمود: بهترین نان خورش، سرکه است.
در حدیث صحیح از ایشان وارد شده که بارها بر سر سفره با اصحاب خود سخن می‌گفت و این از آداب پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم است.

7 ـ اجازه از صاحبخانه برای بردن کسی دیگر با خود به مهمانی:

از آداب پیامبر این است که اگر کسی شما را برای مهمانی دعوت نمود و کسی همراه شما بود. پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می‌فرماید: این همراه من است اگر اجازه می‌دهی وارد شود و اگر می‌خواهی بازگردد. شخصی قصد دعوت هشت نفر را دارد و اتاق غذاخوری‌اش فقط هشت صندلی دارد و مکانی برای نشستن نفر نهم نیست. ادب حکم می‌کند که اگر کسی به مهمانی دعوت نشده باشد باید برای بردنش از صاحبخانه اجازه بگیرید. اگر نپذیرفت اشکالی ندارد. در دین خجالت وجود ندارد و اگر پذیرفت که پسندیده است.

 

8 ـ دعا برای صاحب خانه:

بنابراین از آداب غذا این است که اگر در مهمانی بودید برای صاحب خانه دعا کنید. بگویید: نیکان غذای شما را بخورند، فرشتگان برگزیده بر شما درود فرستند، روزه داران نزد شما افطار نمایند و خداوند شما را در زمره‌ی افراد نزد خود یاد کند. خداوند سیر کن آن که ما را سیر کرد و سیراب کن آن‌که ما را سیراب نمود و گرامی بدار آن که ما را گرامی داشت، خداوند اهل این خانه را گرامی دارد و ایمان، سلامتی و فرزندان و خانواده‌ی شان را حفظ کند...
باری یکی از علما به مهمانی دعوت شد و این دعای شریف پیامبر را خواند. جوانی که افقش ذهنش خیلی کوچک بود به او گفت: سروم، پارگراف آخر دعا از پیامبر در روایت صحیح نیامده است. خداوند شما را در زمره‌ی افراد نزد خود بنویسد. شیخ که باهوش بود گفت: آفرین پسرم، بنابراین دوباره دعا می‌کنیم: نیکان غذای شما را بخورند، فرشتگان برگزیده بر شما درود فرستند و روزه داران نزد شما افطار نمایند و اگر شیخ نمی‌بود خداوند شما را در میان افراد نزد خود یاد می‌کرد.
بنابراین از جمله آداب غذا دعا کردن برای صاحب غذا است. تا جایی که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می‌فرماید: سه نفر در پاداش مهمانی شریک می‌شوند؛ صاحب خانه، همسر و فرزندانش. صاحب خانه که بهای غذا را داده است و فرزندان که غذا را آورده‌اند و بر روی سفره گذاشته‌اند و همسر که آن را پخته است. پیامبر کسی را فراموش نکرده است؛ صاحبخانه، همسر و فرزندانش.

 

9 ـ جمع شدن همه پیرامون سفره:

 

اکنون از جمله آداب غذا این است. دانش آموزان در حضور معلم، فرزندان در حضور پدر، نباید فرزندان زودتر از پدر بخورند و وقتی پدر شروع کرد فرزندان شروع به خوردن کنند. این از آداب غذا خوردن است.
گاهی در گردش‌ها ومسافرت‌ها اتفاق می‌افتد که شخصی مسئول پختن غذا می‌شود و دیگری مسئول آوردن نان است. غذا گذاشته می‌شود و کسانی که مسئول نبوده‌اند می‌نشینند و می‌خورند و تعداد بسیاری هنوز نیامده‌اند. من خواهش می‌کنم در هر مهمانی و یا سفری تا زمانی که همه گرد سفره جمع نشده‌اند کسی غذا نخورد. این را در برخی از گردش‌ها به وضوح می‌بینم. نباید یک نفر بخورد تا این‌که همه‌ی افراد سفر سر جای خویش بنشینند و آن‌گاه بگوییم: بسم الله. این نیز از آداب غذا است.

 

10 ـ شستن دستان پیش از غذا با دقت کامل:

برادران، حقیقت این است که غذا یک فعالیت روزانه است و در هر روز سه وعده انجام می‌شود. آداب غذا یکی از گسترده‌ترین آداب است و می‌توانیم چیزهای زیادی از آن بیاموزیم. وقتی از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم درباره‌ی این ادب پرسیده می‌شد:

(( أدبني ربي فأحسن تأديبي ))
((پروردگارم مرا به نیکوترین شکل تربیت نمود))

[ابن سمعانى در أدب الإملاء از ابن مسعود]

طبعا آداب پیامبر همه از جانب خداوند بزرگ است.
ایشان صلی الله علیه وآله وسلم هر وقت غذا می‌خورد سه انگشت خود را می‌لیسید. یعنی انسان چه زمانی به خود اجازه می‌دهد دستانش را در دهانش بگذارد؟ وقتی پیش از غذا کاملاً شسته باشد. ببخشید منظور از وضو شستن دهان، آب در بینی نمودن و خارج کردن و مضمضه کردن است. این آبی که با آن وضو خواهید گرفت آیا می‌پسندید که در دهان بگذارید یا در بینی نمایید؟ اگر آب فاسد باشد، مزه و رنگ و بو دارد و نمی‌توانید آن را در دهان یا بینی بگذارید و شاید استنشاق و مضمضه‌ی آب پیش از وضو حصول اطمینان از سلامتی آن است. بنابراین پیامبر سه انگشت خود را پس از غذا می‌لیسید. یعنی شما مطمئن هستید که پیش از غذا دستان خود را با دقت شسته‌اید.

11 ـ نینداختن غذا و توجه به آن:

(( إذا سقطت لُقمةُ أحدِكم فليُمِطْ عنها الأذى، وليأكلْها، ولا يدْعها للشيطان ))
((اگر لقمه‌ای از دست یکی از شما افتاد آن را پاک کند و بخورد و برای شیطان رها نکند))

[مسلم وابوداود وترمذی از انس بن مالک]

این از آداب شیطان است. به خدا من در بسیاری از مناسبت‌ها دیده‌ام غذای فراوانی وجود دارد، اما دعوت شدگان یک پنجم آن را نخورده‌اند. در روز بعد شنیدم که صاحب مهمانی این غذاها را به شکل زیبایی بسته بندی کرده است و به یک یتیم خانه برده است و یتیم‌ها این غذا را تا ده روز می‌خورده‌اند. مانعی ندارد شما بخشنده باشید. اما اجازه ندهید یک لقمه اسراف شود. من از این خبرها شادمان هستم. ما انجمن‌هایی داریم به آن‌ها خبر بدهید ما مهمانی داریم، آنان پس از اتمام مهمانی باقیمانده‌ی غذا را می‌گیرند و آن را با گوشت و سایر مواد لازم مخلوط می‌کنند و در بسته‌های یک نفره و یا دو نفره یا چند نفره می‌گذارند و به فقرا می‌بخشند. ای عائشه:

(( أحسنوا جوار نعم الله لا تنفروها، فقلما زالت عن قوم فعادت إليهم ))
((قدر نعمت‌هاى خدا را بدانید و آن را از خود مرانید؛ زیرا کمتر ممکن است نعمتى از قومى زایل شود و به آنان باز گردد.))

[ابو يعلى از انس بن مالک ]

اما کسی که غذا را در سطل زباله می‌اندازد باعث خواری و بی‌ارزش کردن نعمت خداوند می‌شود. من آرزو دارم گاهی غذا اضافی باشد که مناسب خوردن نیست. به خدا سوگند انسان‌هایی را می‌شناسم که آن را در کنار پنجره‌ی آشپزخانه می‌گذارند و پرندگان می‌آیند و با حرص و ولع آن را می‌خورند. اولویت با این است که ذره‌ای غذا هدر نرود. پشت بام‌ها، زمانی که غذایی اضافه است و خانواده به آن نیازی ندارند بر
روی بام گذاشته شود تا پرندگان بخورند و چیزی از آن نمی‌ماند. کسانی هستند که با غذا دادن به پرندگان لذت می‌برند. این نعمت‌هایی که خداوند بخشیده است باید بسیار به آن توجه کنیم و از این گذشته غذا:

(( بِحَسْب ابن آدم لُقَيْمَات يُقِمنَ صُلْبَه، فإن كان لا مَحَالةَ: فَثُلُث لطَعَامِه، وثُلث لشرابِهِ، وثُلُث لنَفَسِه ))
((چند لقمه‌ای برای نگهداشتن توان و نیرویش او را کفایت می‌کند. چنان‌چه چاره‌ای نداشت – و به غذای بیشتری نیاز داشت –: پس یک سوم شکم را برای غذا و یک سوم دیگر را برای آب، و یک سوم آخر را برای نفس کشیدن قرار دهد))

[ترمذی مقدام بن معد يكرب ]

(( ما ملأ آدمي وعاء شراً من بطنه ))
((آدمی هیچ ظرف را بدتر از شکمش پر نکرده است))

[حاكم از مقدام بن معد يكرب ]

پرخوری عقل را می‌برد.

همه باید بیاموزند و یاد بدهند و راهنمایی کنند:

دوست داشتم این درس را ادامه دهم. در درس دیگر ان شاء الله به آداب نوشیدن خواهیم پرداخت. این یک فعالیت روزانه برای ما و فرزندان ما است. باید بیاموزیم و یاد بدهیم و راهنمایی کنیم. گاهی پسری را می‌بینید که بسیار با ادب است و اگر به مهمانی دعوت شود، با ادب می‌نشیند، راست می‌نشیند، از جلوی خود می‌خورد، بسم الله می‌گوید و خدا را شکر می‌گوید. این زیبا است.
مؤمن شخصیتی بزرگ دارد. بسیار با ادب است. ادب... چنان‌که ساختمان بر اسکلت آهن قرار می‌گیرد، این ادب پوششی برای ساختمان است. مشاهده می‌کنید که سنگ مرمر، رنگ، چلچراغ و مبلمان نصب می‌شود. ساختمان پس از این پوشش‌ها زیبا می‌شود. پس از مبلمان زیباتر می‌شود. پس آداب برای این خانه مانند زینت می‌باشد.